24 Ocak'ta meydana gelen ve 41 kişinin hayatını yitirdiği 6.8 büyüklüğündeki Elazığ sarsıntısının akabinde 'deprem vergileri' bir sefer daha ülke gündemine geldi. Bilhassa Kızılay Lideri Ekrem Kınık'ın zelzelenin çabucak akabinde yaptığı bağış talebi 'deprem vergilerine ne oldu?' sorusunun sorulmasına yol açtı. Hem muhalefet hem de iktidardan bu hususta çeşitli açıklamalar geldi. Biz de gündemi meşgul eden bu vergilerin geçmişini, oluşan reaksiyonları ve hükümetin tenkitlere cevabını derledik…
Depremin çabucak akabinde Kızılay Lideri Kerem Kınık'ın attığı Twitter iletisinde Kızılay'a bağış yapılması davetinde bulunması, vatandaşların “Deprem vergileri nereye gitti?” sorusunu sormasına yol açtı.
Yeniden alevlenen sarsıntı vergileri kamuoyunda en çok tartışılan hususlardan biri oldu.
Peki 'deprem vergisi' diye bir vergi hakikaten var mı?
Vergi Uzmanı Ozan Bingöl kişisel web sitesinde kamuoyunda “deprem vergileri” olarak bilinen vergilerle ilgili şu bilgileri aktardı:
“Bilindiği üzere 26.11.1999 tarih ve 23888 sayılı Yinelenmiş Resmi Gazete’de yayımlanan 4481 sayılı kanun ile;
-
Özel Bağlantı Vergisi,
-
Özel Süreç Vergisi
-
Ek Gelir Vergisi,
-
Ek Kurumlar Vergisi,
-
Ek Emlak Vergisi,
-
Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi, uygulanması cihetine gidilmiştir.
Kanunun ismi ve vergilerin ihdas nedeni ile kelam konusu vergiler “Deprem Vergisi” olarak isimlendirilmiştir.
Yukarıdaki vergilerden “Özel İrtibat Vergisi” kalıcı nitelikte bir vergi olarak günümüzede kadar varlığını sürdürmüştür. Bu nedenle günümüzde “Deprem Vergisi” denince akla birinci gelen vergi “Özel Bağlantı Vergisi” olmaktadır.
Yukarıdaki gelişim kapsamında bakınca, teknik vergi literatüründe “Deprem Vergisi” isimli bir vergi kelam konusu değildir. Fakat kamuoyunun literatüründe “Deprem Vergisi” kelam konusu olup bununla da kast edilen temel itibarile “Özel İrtibat Vergisi”dir.
20 yılda ne kadar “deprem vergisi” toplandı?
Yine Ozan Bingöl'ün sitesindeki datalara nazaran zelzele vergisi olarak bilinen 'Özel İrtibat Vergisi'nden 1999 yılından 2019'a kadar toplam 67,85 milyar lira kaynak oluşturulmuş.
Ozan Bingöl: Özel İrtibat Vergisi sarsıntı fonu değildir, kamusal gereksinimler için harcanır
Vergi Uzmanı Bingöl, Özel Bağlantı Vergisi'nin her ne kadar Marmara Sarsıntısı sonrası zelzelenin yaralarını sarma gayesiyle getirilmiş olsa da, öbür bütçe vergi gelirleri kapsamında olduğunu ve 'Gider Vergileri Kanunu' içinde düzenlendiğini vurguluyor.
“Gerek Türkiye'de gerekse çağdaş dünyada vergiler belirli masraflara özgülenmezler. Kamu masraflarını karşılamak üzere bütçede toplanır ve kamusal muhtaçlıklar için harcanır” diyen Bingöl, bu kullanımın içine zelzele için yapılan harcamaların yanı sıra yol, köprü, hastane üretimi, çalışanların fiyatlarının ödemesinin de girdiğini belirtiyor.
Vergiler muhalefetin de gündeminde: Toplanan para nereye harcandı
Kamuoyunun gündemindeki vergileri CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu 29 Ocak'taki Meclis küme toplantısında sordu:
“2004-2019 ortası vatandaştan toplanan sarsıntı vergisi 65 milyar lira. Dolara vurursak 34 milyar dolar. Bu para sarsıntı yaralarını sarmak, kentleri zelzeleye güçlü hale getirmek için bizim ödediğimiz vergi. Sonra bu oranları da artırdılar. Hiç itirazımız yok. Zelzele varsa kentleri sarsıntıya sağlam hale getireceksek, can kaybı olmasın istiyorsak bu fedakarlığa bu millet katlanır. Ve vatandaş haklı olarak şunu soruyor; ‘17 yıldır iktidarsınız ve sarsıntı vergisi alıyorsunuz. Elazığ'da ve Malatya'da bilinen tüm sarsıntı bölgelerinde can kaybı ve tahribatı önlemek için neler yaptınız?’
“Çık de ki; 'Biz sarsıntı bölgesi Elazığ'daki tahribatı gidermek için şu şu yatırımı yaptık. Ey sevgili vatandaşım hiç meraklanma; biz vatandaştan toplanan her kuruşun hesabını vermeyi namuslu bir misyon kabul ediyoruz' desene.”
Erdoğan: Bugüne kadar harcanan para bu sayıların yaklaşık 5 katı
31 Ocak'ta AKP'nin Genişletilmiş Vilayet Liderleri Toplantısı'nda konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kılıçdaroğlu'nun kelamlarına ait şunları söyledi:
“Hani daima, 'Deprem vergileri ne oldu?' daima bunu söylüyor, işte o sordukları zelzele vergilerinin 2003-2019 yılları ortasındaki toplamı, cari fiyatlarla 66 milyar lira, 2019 fiyatlarıyla 147 milyar liradır. Bugüne kadar zelzelelerin akabinde yapılan ve sarsıntıya hazırlık için yürütülen çalışmalarda harcanan kaynak ise bu sayıların yaklaşık 5 katıdır.”
Bugüne kadar yapılan harcamaları İrtibat Başkanlığı açıkladı
Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı da 1 Şubat günü Twitter üzerinden yayınladığı görüntüyle toplanan vergilerin nerelere hancandığını açıkladı.
Açıklamaya nazaran 2003’ten bu yana 147,2 milyar lira zelzele vergisi toplandı. Birebir periyotta sarsıntı bölgelerine yapılan toplam harcama ise 1,21 trilyon lira oldu.
Son 17 yılda yaşanan altı büyük sarsıntıda eğitim, sıhhat, ulaştırma, kentsel dönüşüm, turizm, güvenlik, adalet, sanayi altyapısı, afet ve acil yardım birçok alanda yatırım yapıldığını duyuran Bağlantı Başkanlığı, birtakım zelzele sonrası harcamaları şöyle sıraladı:
-
1999’da Bolu, Düzce, Sakarya, Kocaeli, Yalova ve İstanbul’u etkileyen Marmara Sarsıntısı: 17 bin 480 kişinin hayatını yitirdi, 73 bin 342 bina hasar gördü, 201,9 milyar lira harcama yapıldı.
-
1999 Düzce Zelzelesi: 763 kişi öldü, 35 bin 519 bina hasar gördü, 3,75 milyar lira harcama yapıldı.
-
2003 Bingöl Sarsıntısı: 176 kişi öldü, 6 bin bina hasar gördü, 4,21 milyar lira harcama yapıldı.
-
2010 Elazığ Zelzelesi: 41 kişi öldü, 3 bin 501 bina hasar gördü, 3,92 milyar lira harcama yapıldı.
-
2011 Kütahya Zelzelesi: İki kişi öldü, 8 bin 206 bina hasar gördü, 5,07 milyar lira harcama yapıldı.
-
2011 Van Sarsıntısı: 601 kişi öldü, 12 bin 883 bina hasar gördü, 13,8 milyar lira harcama yapıldı.
-
2020 Elazığ Sarsıntısı: 41 kişi öldü, bin 444 bina hasar gördü, 14 milyon lira acil yardım ödeneği çıkarıldı.
Hangi alanlarda ne kadar yatırım yapıldı?
İletişim Başkanlığı’nın açıklamasına nazaran 2003-2019 yılları ortasında depreme yönelik yatırım harcamalarının alanları şu halde:
-
Eğitim yatırımları: 202,8 milyar lira
-
Sağlık yatırımları: 105,5 milyar lira
-
Kentsel dönüşüm yatırımları: 112,4 milyar lira
-
Ulaştırma yatırımları: 488,4 milyar lira
-
Acil yardım yatırımları: 11,5 milyar lira
