Depremlerin akabinde uzmanların yaptığı bilimsel açıklamalar birden fazla vakit anlaşılamadığı için vatandaşlarda baş karışıklığına ve yanlış bilgilerin yayılmasına neden oluyor.
İşte zelzele hakkında bilinmesi gereken temel kavramlar ve manaları…
Deprem nedir?
Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına “deprem” denir.
Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve itimatla ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak halde yıkılabileceklerini gösteren bir tabiat olayıdır.
Depremin nasıl oluştuğunu, zelzele dalgalarının yer yuvarı içinde ne halde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve metotlarını, kayıtların değerlendirilmesini ve sarsıntı ile ilgili öbür hususları inceleyen bilim kısmına “sismoloji” denir.
Magnitüd (büyüklük) ve şiddet ortasındaki fark nedir?
Magnitüd (büyüklük) sarsıntının kaynağında açığa çıkan gücün bir ölçüsü; şiddet ise zelzelenin yapılar ve beşerler üzerindeki tesirlerinin bir ölçüsüdür. Sarsıntıların akabinde açıklanan 4.1, 5.6, 3.2 gibi sayılar zelzelenin büyüklüğüdür
Depremin magnitüdü (büyüklüğü) nasıl ölçülür?
Depremin magnitüdü, aşikâr bir vakit diliminde kaydedilen sismogram üzerindeki zelzele dalgalarının genliğinin logaritması olarak tanımlanır.
ML (Richter Ölçeği): 1930 yılında Charles Richter tarafından geliştirilmiştir ve dalga genliğinin logaritması olarak tanımlanır. Açıklanan ölçümlerde sarsıntının farklı dalgalarına göre MB, MS, MW ve MD olarak verilen büyüklükler Richter ölçeğine nazaran hesaplanan öbür büyüklük üniteleridir.
Depremin şiddeti nedir?
Depremin yer yüzeyindeki tesirleri sarsıntının şiddeti olarak tanımlanır. Şiddetin ölçüsü, insanların zelzele sırasında uykudan uyanmaları, mobilyaların hareket etmesi, bacaların yıkılması ve toplam hasar üzere çeşitli kıstaslar göz önüne alınarak yapılır. Şiddeti tanımlamak için birçok ölçek geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeğidir (Modified Mercalli (MM) Intensity Scale). Bu ölçek, Romen sayıları ile belirlenen 12 seviyeden oluşur. Hiçbir matematiksel temeli olmayıp büsbütün gözlemsel bilgilere dayanır.
P ve S dalgası nedir?
P dalgası: Kayıtçılara birinci ulaşan zelzele dalgasıdır. Suratı kabuğun yapısına nazaran 1.5 ile 8 km/sn ortasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusundadır (boyuna dalga). Yıkım tesiri düşüktür.
S dalgası: Kayıtçılara ikincil olarak ulaşan zelzele dalgasıdır. Suratı P dalgası suratının yüzde 60’ı ile yüzde 70’i ortasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusuna dik ya da çaprazdır (enine dalga). Yıkım tesiri yüksektir.
Artçı Sarsıntı (Aftershock) nedir?
Ana zelzelesi izleyen daha küçük sarsıntılar dizisidir.
Artçı Sarsıntılar (Aftershocklar) ne kadar müddet ile devam eder?
Belli bir müddeti yoktur, 1 ay da olabilir 2 yıl da…
Depremin müddeti ne kadardır?
Bir ile doksan saniye ortasında değişir.
Depremler evvelden belirlenebilir mi?
Var olan şartlarda sarsıntının evvelce belirlenmesi olanaksızdır.
Fay nedir?
Yer kabuğunu oluşturan kayaçların bir yüzey boyunca kırılması ve oluşan iki modülün birbirine nazaran nispi olarak yer değiştirmesidir.
Kuzey Anadolu Fay Sınırı nedir?
Doğuda Karlıova ile batıda Mudurnu vadisi ortasında doğu-batı doğrultusunda bir yay üzere uzanır. Dünyanın en etkin ve en değerli kırık sınırları ortasında yer alan Kuzey Anadolu fay zonunun uzunluğu yaklaşık 1200 km’dir; genişliği ise 100 m ile 10 km ortasında değişir.
Deprem olan her yerde fay var mıdır?
Eğer yoksa bile yeni bir tane oluşmuştur.
Deprem nerelerde oluşur?
Deprem rastgele bir yerde ve rastgele bir vakitte oluşabilir. Genel olarak zelzelelerin kabuğu oluşturan levhaların hudutlarında oluştuğu söylenebilir. Dünyanın çeşitli yerlerinde emsal nitelikte sarsıntıların tekrarlandığı gözlenmiştir ve bu kesiler daima levha sonlarıdır. Sarsıntıların ağır olarak gözlendiği bölgeler yeryüzünde üç ana nesil oluşturur.
-
Kuşak (Pasifik Sarsıntı Kuşağı): Şili’den kuzeye hakikat Güney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika, ABD’nin batı kıyıları ve Alaska’nın güneyinden Aleutian Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Güney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’yı içine alan en büyük sarsıntı neslidir. Yeryüzündeki büyük zelzeleleri %81’i bu nesil üzerinde gerçekleşir.
-
Kuşak (Alpine): Endonezya’dan (Java-Sumatra) başlayıp Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlantik Okyanusu’na ulaşan jenerasyondur. Yeryüzündeki büyük zelzelelerin %17’si bu nesilde oluşur.
-
Kuşak (Atlantik): Bu nesil Atlantik Okyanusu ortasında yer alan levha hududu (Atlantik Okyanus Sırtı) boyunca uzanır.
Türkiye’de kaydedilen en büyük sarsıntı hangisidir?
Aletsel devirde ülkemizde kaydedilen en büyük sarsıntı 26 Aralık 1939 Erzincan’da olmuştur. Gece yarısı olan zelzelede yaklaşık 33 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
Dünyada kaydedilen en büyük zelzele hangisidir?
1900 den bu yana kaydedilen en büyük zelzele, 22 Mayıs 1960’ta Şilide olmuştur (Magnitud= 9.5 Mw).Yeryüzünde en az sallanan kıta hangisidir?
Depremi en az olan kıta Antarktika’dır.
Türkiye’de zelzele tehlikesi en yüksek ve en düşük olan bölgeler hangileridir?
