ABD Lideri Donald Trump, Beyaz Saray’daki dört yıllık devrini tamamladı. Trump’ın dört yıllık başkanlığına Türkiye-ABD bağlantılarına bir yanda rahip Brunson krizi, S-400’ler ve Suriye harekâtı, bir yanda da ABD Lideri’nin Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’la kurduğu şahsi münasebetler damga vurdu. Türkiye’nin Trump’la 4 yıl boyuncaki münasebetlerinden öne çıkanları derledik.
Ankara, 20 Ocak 2017’de ABD Lideri olarak vazifeye başlayan Donald Trump’ın 15 Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünün akabinde gerilen Türkiye-ABD bağlantılarındaki sıkıntıların tahlili için adımlar atmasını umuyordu.
Başbakan Binali Yıldırım, Trump’ın vazifeye başladığı gün yaptığı açıklamada ABD Lideri’nden beklentilerini şöyle sıralamıştı:
-
Fethullah Gülen iade edilmeli,
-
YPG’ye silah takviyesi sona ermeli,
-
Türkiye’de ABD hakkındaki olumsuz algıyı düzeltmek için adımlar atılmalı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Trump ortasında birinci temas, Trump’ın vazifeye başlamasından dört hafta sonra gerçekleşti.
8 Şubat’taki telefon görüşmesinde Donald Trump’ın “stratejik bir ortak ve NATO müttefiki olarak Türkiye’ye takviye verdiği” açıklandı.
İlk sefer 17 Mayıs’ta ABD’de bir ortaya gelen Erdoğan ve Trump ikilisi, ilerleyen süreçte de görüşmelerine devam etti ve Trump, “ABD ve Türkiye hiç olmadığı kadar yakın” dedi.
Liderlerin açıklamaları bir müddet olumlu havasını devam ettirse de iki ülke ortasındaki pek çok uyuşmazlık çözülmeden sürdü ve bu uyuşmazlıklar kısa bir mühlet sonra iki ülke ortasında siyasi krize dönüştü.
İlk kriz: Andrew Brunson
Trump’ın başkanlığının birinci gününlerinde iki ülke ortasındaki en ‘somut’ uyuşmazlık ise rahip Andrew Brunson’ın tutukluluğu oldu. Trump idaresinin Aralık 2016’da “FETÖ’ye üye olmak” suçlamasıyla tutuklanan Brunson’ın hür bırakılması tarafındaki teşebbüsleri başta sonuçsuz kalırken, Erdoğan’ın Eylül 2017’de sarf ettiği “‘Papazı verin’ diyorlar. Bir papaz da sizde var, bize verin, yargılayalım, biz de onu size verelim. ‘Onu karıştırma’ diyorlar” kelamları de karşılık bulmadı.
Yurt dışındaki ABD’li tutukluları ‘eve döndürme’ yemini etmiş olan ve hatta bu nedenle Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’a bile mektup yazdığı ifşa olan Trump, Brunson konusunda bastırıyordu.
ABD, bu dava nedeniyle 1 Ağustos 2018’de İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’e yaptırım uygulama kararı aldı.
İlk yaptırımlar geldi
ABD Başkanı’nın 9 Ağustos 2018’de yaptığı “Türk lirası, çok güçlü dolarımız karşısında süratle düşerken Türkiye’den gelen çelik ve alüminyum üzerindeki gümrük vergilerinin ikiye katlanmasına onay verdim! Alüminyumda bu oran artık yüzde 20, çelikte de yüzde 50. Türkiye ile bağlarımız bu periyotta âlâ değil!” paylaşımı da doların süratle yükselmesine yol açtı.
Brunson konuta döndü, kriz çözüldü
Brunson 12 Ekim 2018’deki duruşmada 3 yıl 1 ay 15 gün mahpus cezasına çarptırılsa da, konut hapsinin ve yurtdışı yasağının kaldırılmasıyla ABD’ye döndü. Taraflar ortasında bir mutabakat yapıldığına dair argümanlar yalanlandı.
Erdoğan’la görüşme sonrası Suriye’nin kuzeyinden çekildi
Trump’ın başkanlığında Türkiye’yle ilgilerine dair en çok tartışılan bahislerden biri de, Erdoğan’la 6 Ekim 2019’da yaptığı telefon görüşmesinin çabucak akabinde Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki harekâtına yeşil ışık yakması oldu. Türkiye’nin harekâtı 9 Ekim’de başlarken, Trump hem ABD içinden hem de dünyadan görülmemiş bir baskı altında kaldı. Amerikan kamuoyu Trump’ı, ‘IŞİD’le gayrette en kıymetli ortağı olan Suriyeli Kürtlere ihanet etmekle’ suçladı, Demokratlar ve hatta kendi partisi Cumhuriyetçiler ortasından sert tenkitler yükseldi.
Trump kendisini “Kürtler bizimle savaştı lakin bunun için devasa boyutlarda para ve ekipman aldılar. Türkiye’yle on yıllardır savaşıyorlar. Ben bu savaşı yaklaşık üç yıl erteledim fakat bizim, birçoğu kabilesel olan bu saçma Sonu Gelmez Savaşlardan çekilme ve askerlerimizi meskene döndürme vaktimiz geldi” diye savunmaya çalıştı lakin baskıyı savuşturamadı. Savunma bakanı James Mattis istifa etti, Temsilciler Meclisi Başkan’ı kınadı, kararını savunmak için Kongre önderleriyle Beyaz Saray’da yaptığı toplantı fiyaskoya dönüştü. Trump’ın bu toplantıda öfke nöbeti geçirdiği ve Demokrat siyasetçi Nancy Pelosi’ye ‘üçüncü sınıf’ dediği ortaya çıktı. Pelosi toplantıyı terk etti.
Türk-Amerikan münasebetleri tarihine geçen mektup
ABD Lideri Donald Trump’ın Barış Pınarı harekatın başladığı gün Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yazdığı mektup da Türk-Amerikan münasebetleri tarihine geçecek nitelikteydi. Türkiye’nin askeri operasyonuna yeşil ışık yakmadığını göstermek isteyen Trump mektubunda, “Sayın Cumhurbaşkanı, gelin uygun bir mutabakat yapalım! Binlerce kişinin öldürülmesinden sorumlu tutulmak istemezsiniz ve biz de Türk iktisadını mahvetmekten sorumlu olmak istemeyiz ve bunu yaparız. Size bunun bir örneğini Pastör Brunson olayında yaşatmıştım.” sözlerini kullandı.
Trump’ın mektubu, “Eğer bu işi hakikat ve insani bir halde yaparsanız tarih de sizi güzel muharrir. Şayet âlâ şeyler olmazsa, sizi sonsuza dek daima bir şeytan olarak görürler. Sert adamı oynama. Aptallık etme! Seni sonra arayacağım” ifaleriyle son buluyordu.
‘Diplomatik nezaketten yoksun’
Mektup ve mektupta Trump’ın kullandığı lisan uzun bir mühlet boyunca konuşulurken Ankara, mektubun Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından reddedilerek çöpe atıldığı istikametinde açıklamalar yaptı ve mektubu ‘diplomatik nezaketten yoksun’ olarak niteledi.
Trump periyodunda Türkiye-ABD bağlarında uzun bir mühlet gündemi meşgul eden bahislerden biri de Halkbank davası oldu.
İran asıllı Türk vatandaşı Reza Zarrab’ın Halkbank üzerinden ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarını deldiği teziyle ABD’de açılan davada, Zarrab savcılıkla işbirliğine gitmeyi kabul ederek şahit sandalyesine geçti.
Davanın tek sanığı olan Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla, dava sonucunda 32 mahpus cezasına çarptırıldı.
Geçtiğimiz günlerde New York Times’ta yayınlanan haberde ise, Trump’ın Türkiye’nin talebi üzerine uzun bir mühlet boyunca Halkbank davasını durdurmak için çalıştığı sav edildi.
‘Halkbank savcılarını değiştirin’
Halkbank konusundaki en çarpıcı argüman ise Trump’ın eski ulusal güvenlik danışmanı John Bolton’dan gelecekti. Bolton, Beyaz Saray’da vazife yaptığı periyoda ait anılarını kaleme aldığı kitapta Erdoğan’ın Trump’tan Halkbank davasına bakan savcıları değiştirmesini istediğini öne sürdü. Bolton kitapla ilgili bir söyleşide de, Erdoğan ile Trump ortasında Halkbank hakkında çok sayıda konuşma yapıldığını öne sürerek, “Erdoğan temelde, Halkbank üzerindeki baskıyı kaldıracak bir uzlaşma istiyordu” dedi.
“Halkbank’ın yaptığı şey, İran’a yönelik Amerikan yaptırımlarına dair kanunları ihlal etmekti” diyen Bolton, kelamlarına şöyle devam etti: “Başkan ise Erdoğan’a bir noktada, ‘Bakın, New York’taki o savcılar daima Obama’nın adamı. Ben kendi adamlarımı yerleştirene kadar bekleyin. Ve o vakit bu mevzuyu halledeceğiz’ dedi.”
ABD Lideri Donald Trump periyodunda Türk-Amerikan bağlantılarının değerli gündemlerinden biri de, Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 hava ve füze savunma sistemleri oldu.
Türkiye’nin şimdi satın alma basamağındayken, Washington’dan şiddetli itirazların yükseldiği S-400 füzeleri itirazlara karşın Türkiye’ye geldi. Washington bu defa de füzelerin aktive edilmemesini talep etse de, kriz yaratan füzeler ABD seçimlerine kısa bir müddet kala faal edilerek test edildi.
Amerikan kongresi, S-400 füzelerine ait Türkiye’ye yaptırım hazırlığı içerisine girerken, Türkiye’nin ABD’den satın aldığı F-35 savaş uçaklarının teslimatı gerçekleşmedi.
Sonuç olarak uzun bir müddettir Türkiye-ABD münasebetlerinde yaşanan S-400 krizi Trump’ın birinci dört yıllık devrinde tahlilsiz kaldı.
Daha evvel S-400 konusunun Obama periyodunda Türkiye’ye Patriot füzelerinin satılmamasının bir sonucu olduğunu belirten ve Türkiye’yi haklı bulduğunu söz Trump bir defa daha lider seçilmeyi başarırsa, Türkiye klasörünün en değerli gündem unsuru olarak S-400 hava ve füze savunma sistemlerini görmeye devam edecek.
Sözde Ermeni soykırımı tasarısı
2019 yılında Kongre’nin üst kanadı Senato, ‘Ermeni Soykırımı’ tasarısını kabul etti. Trump Türkiye ile ABD arasında gerginliğe neden olan tasarının geçmesini daha evvel üç defa engellemişti.
Trump, senatonun kararını kabul etmedi
Trump idaresi, 1915 olaylarını “soykırım” olarak tanımlayan ABD Kongresi’nde alınan kararlara katılmadıklarını, bu bahiste ABD Lideri Donald Trump’ın “kitesel mezalim” değerlendirmesinin hala geçerli olduğunu açıkladı.
Trump, 1915 olaylarının yıl dönümü olan 24 Nisan’da yayımladığı iletilerde “Büyük Felaket” manasına gelen “Meds Yeghern” tabirini kullandı.
