Türkiye'de birinci koronavirüs olayının görüldüğü 10 Mart'tan bu yana, 65 yaş üstü ve kronik hastalara sokağa çıkma yasağı, seyahat sınırlaması dahil, bir dizi tedbiri yaşama geçiren hükümet, genel bir sokağa çıkma davetine şimdi olumlu cevap vermedi. “Gönüllü karantina” uygulaması sürüyor. Pekala artan can kaybı ve olay sayılarına rağmen sokağa çıkma yasağı kararı neden alınmıyor?
Sosyal hayat kısıtlamalarını kademeli olarak yaşama geçiren hükümete, muhalefet partileri, “OHAL tekniğine başvurmadan”, genel sokağa çıkma yasağı yahut zarurî karantina ilan edilmesi davetinde bulunuyor.
Ancak hükümet “gerekli görülmesi halinde”, sokağa çıkma yasağına da başvurulabileceğini belirtmekle birlikte, bu seçeneği “son çare” olarak gündeminde tutuyor.
Muhalefete nazaran hükümetin sokağa çıkma yasağı ilan etmemesinin altında, “ekonomik gerekçeler” yatıyor.
Peki Sıhhat Bakanlığı Bilim Şurası ve hükümet, bu kademede neden bir genel sokağa çıkma kararına gerek duymuyor? Mümkün bir sokağa çıkma yasağının iktisada yansımaları ne olabilir, bu türlü bir yasağın türel desteği var mı?
“Bölgesel farklar nedeniyle genel yasağa gerek görülmüyor”
BBC Türkçe'den Ayşe Sayın'ın haberine nazaran, konuya ait sorularını yanıtlayan Sıhhat Bakanlığı Bilim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Alpay Azap, vilayetler ya da bölgeler ortasındaki yayılım farklılıkları nedeniyle, tüm Türkiye geneli için sokağa çıkma yasağına şu an için gerek duyulmadığını belirtiyor:
“Tüm Türkiye için bu türlü bir kararı almak tıbbi olarak çok gerekli görünmüyor. Sonuçta bizim hala 5'li, 10'lu sayılarda hadise bildirilen ve önemli bir yayılım görülmeyen vilayetlerimiz var. Her yayılım bölgesinin de farklı dinamikleri kelam konusu. Nasıl ki ülkeleri karşılaştırıyoruz ya, birebir şeyi, bir ülkedeki kentler için de düşünebilirsiniz. Mesela İstanbul'un, Gebze'nin, Kocaeli'nin dinamikleri çok farklı, İzmir'in Antalya'nın yahut Urfa'nın, Adana'nın, Ankara'nın Yozgat'ın dinamikleri de çok farklı olduğu için genel kısıtlama çok hakikat çalışacak bir formül olarak durmuyor.”
“Sürecin sonu çok düzgün hesaplanmalı”
Prof. Dr. Alpay Azap, bu süreçte, valilerin başkanlığında her vilayette kurulması kararlaştırılan “il pandemi kurulları”nın kararlarının değerli olacağını tabir ediyor. Sokağa çıkma yasağının uygulanacağı mühletin sonunda salgının durdurulup, durdurulamayacağının çok güzel hesaplanması gerektiğini tabir eden Azap, aksi taktirde salgının tekrarlama riskine dikkat çekiyor:
“Böyle genel bir yasak ya da kısıtlamayı en uzun kuluçka müddetinin iki katı müddetince uygulamak zorundasınız. En uzun kuluçka mühleti 14 gün. Münasebetiyle, en az 1 ay uygulamanız lazım ki tesirini görebilesiniz. Fakat sonrasında ne olacak, şayet virüsü büsbütün eridike etmediyseniz, beşerler tekrar hastalanacak. İşte artık Singapur'un, Çin'in başına gelmekte olan olay sayısındaki hafif kıpırdanışlar biraz bununla bağlı.
“Hastalığın bir aşısı olsa, insanları meskene kapatıp, hastalananlar esasen güzelleşecek onun dışında da aşı yapsanız, bir iki haftada tesir edecek demektir fakat elimizde bu türlü bir şey yok. Ben bir halk sağlıkçısı, epidemiyolog değilim. Aslında buna en âlâ halk sağlıkçıları karar verebilir. Beni en çok umutlandıran gelişme, vilayet pandemi şuraları. Buralarda halk sağlıkçıları olması gerekir. Yani pandemi idaresinin halk sağlıkçılara emanet edilmesi gerekir. Sokağa çıkma yasağı olup olmamasına kilitlenmemek lazım. En hoşu, halk sıhhati uzmanları karar karar verebilirler, hatta ilçe ilçe bile bulaşma dinamiğine nazaran karar verebilirler. “
Ekonomi olumsuz etkilenir mi?
Türkiye'de ortalarında YETERLİ Parti Genel Lideri Meral Akşener'in de bulunduğu bir kesim, iktidarın, iktisat çarklarının külliyen durması ve bu durumun ek mali yükümlülükler getirecek olması nedeniyle genel sokağa çıkma yasağından kaçındığını düşünüyor.
İktisatçı Prof. Dr. Yalçın Karatepe, ekonomik münasebetlerle sokağa çıkma yasağı kararı alınmamasının, pratikte iktisada olumlu bir yansımasının da olmayacağını belirtiyor.
Salgın nedeniyle ekonomik aktivitenin aslında son derece düşük olduğuna dikkat çeken Karatepe, firmaların borçları için cumhurbaşkanlığı unsur kararı doğrultusunda bankalara “mücbir sebep” şerhi düşülmesi talebinde bulunmaya başladığına dikkat çekiyor.
İnsanların esasen artık temel ihtiyaçları dışında alışveriş yapmadığına dikkat çeken Karatepe, hükümetin önceliğinin salgının bir an evvel denetim altına alınması olduğuna işaret ediyor.
“Merkez Bankası para basmalı”
Bu süreçte devlete, iş ve gelir kaybı yaşayan yurttaşlara ekonomik takviye vermesi gerektiğini belirten Karatepe, Merkez Bankası'nın bu süreçte para basarak, vatandaşa kaynak yaratabileceği görüşünde:
“Bizim şu anda ekonomik değerlendirmeler yapılırken neoklasik iktisat kavramları ile yaklaşmamalıyız. Zira burada para hacminin artırılması talepte çok bir artışa yok açmıyor, parayı bollaştırınca otomobil almayacaksınız, temel gereksinimler için kullanacaksınız. Para basın talebi, vatandaş gelirlerinden yoksun, işe gidemiyorlar çalışamıyorlar, endüstriciler üretim yapamıyor, toplumun her bölümü gelirden yoksun. Fakat yoksun olmaları masraflarını ortadan kaldırmıyor, elektrik faturası geliyor makarna alıyor. Para yokken bir biçimde kaynak aktarıp, temel gereksinimlerin karşılanmasını sağlanması için devletin direkt gelir sağlaması lazım.
Gelir kaynağı nereden sağlayacak? Merkez Bankası para basacak, devlete borç verecek, devlet de vatandaşına verecek. Yoksa bu türlü Kanal İstanbul, yerli araba için para bassın demiyoruz. Bu enflasyona da yol açmaz, zira talep yok. Vatandaşların günlük gereksinimlerini karşılayabilmek için gelir dayanağına gereksinim var, bunun yapılması gerekiyor.”
“Salgın sonuna kadar ödeme yapılmalı”
Hükümetin, 2 milyon aileye bir defaya mahsus 1000 Türk Lirası ödeme yapma kararını da pahalandıran Karatepe, salgının ne kadar süreceğinin bilinmediğini, gelirini kaybeten yurttaşlara minimum fiyat seviyesinde ve salgın sonuna kadar ödeme yapılması gerektiğini belirtiyor. Bunun için de Merkez Bankası'nın para basması gerektiğini kaydeden Karatepe, kayıtdışı çalışanların kısa çalışma ödeneğinden yararlanamadığına dikkat çekerek, bu durumdakilerin mağduriyetlerinin giderilmesi için aile başına yapılan gelir dayanağının artırılması gerektiğine vurgu yapıyor.
“Çözüm 'olağan hukuk düzeni' içinde aranmalı”
Anayasa'nın 13. hususu, yurttaşların temel hak ve özgürlüklerinin lakin “kanunla” sınırlanabileceğini öngörüyor. Genel Hıfzısıhha Yasası ile Vilayet Yönetim Yasası, birtakım salgın hastalıklar yahut mecburî hallerde yönetime karantina, seyahat sınırlaması üzere tedbir alma yetkisi veriyor.
Anayasa Hukuku Profesörü CHP İstanbul Milletvekili İbrahim Kaboğlu'na nazaran, gerek Hıfzısıhha Yasası, gerekse Vilayet Yönetimi Yasası'nda yönetime kimi kısıtlayıcı tedbirler alma yetkisi verilmesine rağmen, temel hak sınırlamasında yasallık şartını sağlayacak formda bir “sokağa çıkma yasağı” öngörmüyor. Kaboğlu, her ne kadar “salgın hastalık” halinde “olağanüstü hal” de bir formül olarak öngörülmüşse de, tahlilin “olağan hukuk düzeni” içinde kalınarak aranması gerektiği görüşünde:
“Burada asıl olan Covid-19 felaketini yasal düzenlemeler yoluyla aşmak için TBMM'yi fonksiyonel kılmaktır. Bunu yaparken, Anayasa kararları, elden geldiğince toplumsal devlet gerekleri doğrultusunda yorumlanmalıdır.
“İlkin, Genel Hıfzıssıhha Kanunu değişikliği pratik olması bakımından düşünülebilir: Bu çerçevede, OHAL ilan edilmeden olağan hukuk sisteminde salgın hastalık halinde -sokağa çıkma yasağı dahil- alınabilecek tedbirlere ait görev/yetki/sorumluluklar belirlenebilir. Kuşkusuz, sıhhate şiddete karşı gayret yasa önerisi de bu çerçevede gündeme getirilmelidir.
“Sonra, salgın hastalığı aşmak maksadıyla insan, mal ve hizmet dolanımına ait kayıtlayıcı tedbirlerden ziyan görenlerin toplumsal ve iktisadi garantileri, yalnızca “Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler” kısmının (md.41-65) Devlet için öngördüğü yükümlülükler değil, husus 2 (sosyal devlet) ve unsur 5 ( Devletin insan haklarını muhafaza ve geliştirme görevleri) doğrultusunda, husus 173'e ( Devletin esnaf ve sanatkarları destekleme ve muhafaza görevleri) kadar uzanan Anayasa'nın amir kararları ve Türkiye'nin taraf olduğu memleketler arası mukaveleler gereği yasa ile acil bir halde düzenlenmelidir.
Yasal düzenlemenin üçüncü ayağı ise, sıhhat hizmetlerinin planlanması, örgütlenmesi ve denetlenmesi gayesiyle, – genel sıhhat sigortasını da kapsamına alacak halde Anayasa unsur 56 çerçevesinde norm koyma süreci olmalıdır.”
