Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında yaklaşık 6 saat süren görüşmeler, İdlib'de Türkiye ve Suriye ordularını karşı karşıya getiren gerginliğin azaltılması açısından değerli sonuçlar ortaya çıkardı. Taraflar, 2018 Soçi Mutabakatı'na ek protokol olarak sundukları 3 unsurluk bir metni kamuoyuna açıkladılar ve uzun müddettir beklenen ateşkesi de ilan ettiler.
Erdoğan ve Putin'in açılış konuşmalarının akabinde iki dışişleri bakanı, Sergey Lavrov ve Mevlüt Çavuşoğlu tarafından Rusça ve Türkçe okunan uzlaşma metninin tam başlığı “İdlib gerginliği azaltma bölgesindeki durumun istikrarlaştırılmasına ait muhtıraya ek protokol” olarak açıklandı.
Protokolde üzerinde uzlaşılan 3 unsurun son derece kısa ve çabucak hiçbir detay içermeden yazılmış olması dikkat çekti. Yapılan değerlendirmelerde, tarafların ateşkes ve M4 karayoluna ait mevzularda genel çizgileriyle bir uzlaşıya vardıkları, uygulamaya ait temellerin görüşülmesi sürecinde detaylar üzerinde uzlaşı aranacağı öngörülüyor.
Bu protokolde yer alan ve yer almayan ögeler tarafların İdlib bölgesinde gelişen yeni statü kapsamındaki konumlarını da belirleyecek.
Kalıcı ateşkes yok, faaliyetlerin durması var
Ateşkes: Ek protokolde, “İdlib gerginliği azaltma bölgesindeki temas çizgisi boyunca tüm askeri faaliyetler 6 Mart 2020 tarihinde saat 00:01'den itibaren durdurulacaktır,” sözlerine yer verildi. Türkiye, İdlib ile ilgili olarak “kalıcı ateşkes” beklentisini tabir ediyordu. Cumhurbaşkanı Erdoğan da açılış konuşmasında kalıcı ateşkes için süratle çalışmalara devam edilmesi gerektiği söz ederek Türkiye'nin beklentisinin askeri faaliyetlerin durdurulmasından daha öte olduğunu ortaya koydu.
Metinde, askeri faaliyetlerin durdurulmaması durumunda nasıl tedbirler alınacağı ya da mevcut müşahede noktaları aracılığıyla ihlallerin rapor edilmesi faaliyetlerinin devam edip etmeyeceği üzere ögelere yer verilmedi.
Terör örgütleriyle çabaya devam vurgusu
Her ne kadar askeri faaliyetler durdurulacak olsa da protokolün girişinde yer verilen “terörle mücadele”nin Rusya ve Suriye ordularınca devam ettirilmesi bekleniyor.
Böylece, Soçi Mutabakatı'nda da yer alan BM Güvenlik Kurulu tarafından terörist olarak ilan edilen Heyet Tahrir el-Şam ve Nusra Cephesi üzere örgütlerle çabanın devam ettirileceği Rusya tarafından bir defa daha vurgulanmış oldu.
Putin konuşmasında bu mevzuda taviz verilmeyeceğini bir sefer daha kayda geçirmiş oldu. Lakin bu durum, ilan edilen ateşkesi kırılgan bir hale sokuyor.
Türkiye ise birebir metne sivillerin ve sivil altyapının maksat alınmasının mazur görülemeyeceği ibaresini koydurarak rejimin askeri operasyonlarının yarattığı hasarı gündeme getirmiş oldu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan konuşmasında Suriye ordusunun saldırması durumunda Türk ordusunun en ağır karşılığı vereceğini belirterek, Putin'in Şam idaresi üzerindeki baskısını kullanmasının gerekliliğini ortaya koydu.
Türkiye, M5 karayolunun Suriye'ye geçmesine sessiz kaldı
M4 karayoluna inançlı koridor: Protokol, Halep'i Lazkiye'ye bağlayan M4 karayolunun kuzeyinde 6 kilometre ve güneyinde 6 kilometre derinliğinde inançlı koridor tesis edilmesini içeriyor ve ayrıyeten karayolun aşikâr bölgelerinde ortak devriye uygulamasını getiriyor.
Rusya ve Suriye'nin bilhassa Ocak ayından bu yana gerçekleştirdikleri operasyonun bir gayesi da M4 karayolunu büsbütün denetim altına almaktı. Bu gayesini Halep'i Şam'a bağlayan M5 karayolunda gerçekleştirmiş lakin M4'te tam olarak bu noktaya varamamıştı.
Bu protokolle Rusya, M4 karayolunun kontrolünü Türkiye ile paylaşmış oluyor. Protokolde M5 karayolundan hiç bahsedilmemesi, bu stratejik karayolunda oluşan Suriye denetiminin tescil edilmesi olarak görülüyor.
Tampon ya da inançlı bölge metne girmedi
Protokolün bu hususu “güvenli koridor” oluşturulmasını içeriyor. Türkiye'nin maksadı Türkiye-Suriye hududunda 30 kilometre derinliğinde bir inançlı bölge oluşturulması ve böylelikle hududa yığılan Suriyelileri de müdafaa altına almaktı.
Ancak protokolün bu hususuyla ilgili yapılan değerlendirmeler, güvenlik altına alınan ögenin M4 karayolunun trafiğe açılması olduğunu yani sivillerin korunmasını içeren bir adım olmaktan uzak olduğunu ortaya koyuyor.
Türkiye, tampon ya da inançlı bölge istemine ulaşamamış görünüyor. Buna karşılık, Suriye'nin neresinde olursa olsun muhtaçlık halindeki Suriyelilere insani yardımların ulaştırılması ve meskenlerinden edilen Suriyelilerin geri dönüşünün sağlanması ibarelerini metne soktu.
Ancak alanda durumun tam ve inançlı formda oluşana kadar Suriyelilerin meskenlerine dönmelerinin beklenmiyor olması bu niyetin faal olarak yaşama geçmesini zorlaştırıyor.
Stratejik Serakib kenti Rusya-Suriye kontrolünde
Ortak devriye: Protokolde farklı bir husus, Türk-Rus ortak devriyelerinin 15 Mart 2020'de karayolunun Trumba kentinden Ain-Al-Havr'a kadar olan kısmını içereceğini kayda geçiriyor. Trumba kentinin, M4 ve M5 karayolunun kesiştiği stratejik değerdeki Serakib kentinin 2 kilometre batısında olduğu metinde de yer alıyor.
Pazartesi günü Serakib'e giren ve askeri polisini yerleştiren Rusya, bu kentin kendi kontrolünde kalacağını kayda geçirmiş oldu.
Türkiye ve Suriye orduları geri çekilmiyor
Protokolde yer almayan kıymetli bir öge, İdlib gerginliği azaltma bölgesinde yer alan Suriye ve Türkiye ordularının durumları.
Türkiye, Suriye ordusunun bölge dışına çekilmesini istiyordu lakin bu tarafta bir karar metne yansımadı.
Aynı biçimde Rusya da Türkiye'nin Soçi Mutabakatı ile oluşturduğu müşahede noktalarının birçoğunun fonksiyonsuz kaldığını belirterek İdlib'in kuzeyine çekilmelerini istiyordu. Bu protokolde bu ögelerin yer almaması, her iki ordunun mevcut askeri mevzilerini koruyacaklarını gösteriyor.
Yeni harita yok
Rusya'nın bir öbür değerli talebi alandaki yeni gerçeklik ışığında İdlib gerginliği azaltma bölgesinin hudutlarını daraltan yeni bir harita konusunda uzlaşı sağlanmasıydı. Daha evvel yapılan müzakerelerde bu alanı yüzde 60 oranında daraltan bir harita önerisi getirmiş lakin Türkiye kabul etmemişti.
Moskova görüşmeleri sonucunda açıklanan metnin Soçi Mutabakatı'na ek protokol olarak tanımlanması, mevcut harita ve mevcut haritaya nazaran konuşlandırılmış müşahede noktalarıyla ilgili Rus taleplerinin olumsuz bir cevabı olarak görüldü.
Ancak M4 karayolunu kapsayacak inançlı koridorun, ileride taraflar açısından fiili bir hudut oluşturma mümkünlüğü reddedilmiyor.
Bu koridorun işletilmesi ve ortak devriyeye ait detayların ele alınacağı görüşmeler bu açılardan da kıymetli olacak.
BBC Türkçe Servisi'nden alınmıştır
