2015 yılındaki vefatı nedeniyle ulusal yas ilan ederek bayrakları yarıya indirdiğimiz Kral Abdullah’ın ülkesi Suudi Arabistan, şu sıralarda Türk mallarına karşı ‘üstü kapalı bir ambargo’ uyguluyor. Türk ihracatçılar Suudi idaresinin gayriresmi ambargosu nedeniyle şikayetçi. Öte yandan ülkedeki pek çok market ve işletmede Türk mallarının kullanılmaması için kampanyalar yapılıyor. Eserlere “Dokunmayın! Türk Malı” yazılı afişler asılıyor. Suudi idaresi her ne kadar ‘uluslararası mutabakatlara bağlıyız’ dese de yönetimin dayanağı olmadan böylesi bir hareketin başlamasının ve büyümesinin pek mümkün olmadığı belirtiliyor. Üstelik bu örtülü ambargonun Suudi Arabistan ile sonlu kalmadığı, kimi Kuzey Afrika ülkelerinin de Türkiye’ye karşı ambargolara katıldığı belirtiliyor.
Gündemdeki Suudi Arabistan ambargosu ile ilgili bilinmesi gerekenleri derledik…
‘Gayriresmi ambargo’ argümanları nasıl gündeme geldi?
Suudi muhalif gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın 2018 yılında İstanbul’daki konsolosluk binasında öldürülmesi sonrasında Suudi Arabistan’ın resmi olmayan bir biçimde Türk şirketlere çeşitli pürüzler çıkardığına yönelik tezler ortaya atılıyor.
Ekim ayının başından bu yana da Suudi işletmelerin Türk mallarına yönelik boykot başlattığı konuşuluyor.
Bu boykotu gösteren toplumsal medya paylaşımlarında ise son günlerde önemli bir artış görülüyor
Türkiye ve Suudi Arabistan nasıl düşman kardeşlere dönüştü?
AKP’nin 2002 yılında iktidara gelmesiyle birlikte Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki ilgilerde evvelki periyotlara nazaran gözle görülür bir ilerleme yaşandı.
Bu yakın alakaların bir sonucu olarak, 2006 yılının Ağustos ayında, 1966’dan bu yana Türkiye’yi ziyaret eden birinci başkan merhum Kral Abdullah oldu ve sonraki yıl bir seyahat daha gerçekleştirdi. Bunun karşılığında, Erdoğan 2009’dan 2011’e dek Suudi Arabistan’ı dört sefer ziyaret etti.
Üst düzeydeki diplomatik temaslar, büyümekte olan iş imkânlarını ve yatırımları da destekledi. Suudi Arabistan’a Türk malı dokumacılık, metal ve başka eserlerin ihracat seviyesi 2000 yılında 397 milyon ABD Doları’yken, 2012 yılında 3.6 milyar ABD Doları’na yükseldi.
İlişkilerdeki birinci yol ayrımı: Arap Baharı
2011’de Tunus, Mısır ve Libya’daki hükümetlerin devrilmesiyle sonuçlanan Arap Bahar’ı isyanlarından itibaren alakalarda keskin bir dönüş yaşandı. Erdoğan, yeni idareleri hoşnutlukla karşılarken Suudi hükümeti isyanları istikrarsızlaştırıcı bir etken olarak algılıyordu.
Yaşanan uyuşmazlık, Müslüman Kardeşler’le yakın ilgilere sahip olan Muhammed Mursi’nin Mısır’da 2012 yılında düzenlenen birinci seçimleri kazanmasıyla doruğa çıktı.
Erdoğan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri üzere öteki Körfez ülkelerinin karşı çıktığı Mursi ve Müslüman Kardeşler’in iktidara gelişine takviye verdi.
Türkiye’yle Suudi Arabistan ortasındaki uyuşmazlık, bir askeri darbeyle 2013 yılında Mursi’nin devrilmesi sonrasında uygunca şiddetlendi. Erdoğan, Suudi Arabistan’ın Mısır’daki yeni askeri yöneticilere takviye vermek maksadıyla mali yardımda bulunmasını şiddetle kınadı.
Suudi Arabistan, 2014 yılında Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu üyesi olma talebini faal biçimde baltaladığında da münasebetler yeni bir darbe daha aldı.
Türkiye ve Suudi Arabistan Haziran 2017’de Katar krizi nedeniyle bir sefer daha karşı karşıya geldi.
Suudi Arabistan, Bahreyn, BAE ve Mısır, Müslüman Kardeşler ve öteki İslamcı kümelere verdiği takviye nedeniyle Katar’la olan tüm alakalarını kopardı ve ekonomik bir abluka uygulamaya çalıştı.
Türkiye, Katar’la olan alakalarını genişletip, ekonomik yardım ve bu ülkedeki askeri üssüne daha fazla asker göndererek cevap verdi.
Bardağı taşıran son damla: Cemal Kaşıkçı cinayeti
Suudi muhalif gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın 2 Ekim 2018’de Suudi Arabistan’ın İstanbul konsolosluk binasında öldürülmesi ikili bağlantılardaki en kritik virajlardan biri oldu.
Günlerce Kaşıkçı’nın konsolosluk binasından ayrıldığını savunan Suudi idaresi, Türkiye’nin izlediği strateji sonunda Kaşıkçı’nın öldürüldüğünü kabul etmek zorunda kaldı.
Erdoğan’ın cinayetle ilgili üst makamları işaret etmesi Suudi Arabistan’da rahatsızlık yarattı
Kaşıkçı cinayetinden sonra Suudi Arabistan Anadolu Ajansı ve TRT’ye erişim mahzuru getirdi. Kimi Türk dizilerine de ambargo uygulandı
Boykot için yapılan davetler: “Türkiye’ye dair her şeye boykot uygulamak her Suudlunun sorumluluğudur”
3 Ekim’de Suudi Arabistan Ticaret Odaları Lideri Ajlan al-Ajlan, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada,
Süpermarket zincirlerinden boykota takviye
Ülkedeki pek çok süpermarket zinciri de Türk eserlerine yönelik boykot davetlerine dayanak verdi.
Othaim Markets, Danube Supermarkets, Tamimi Markets ve Panda Retail Company, mevcut stoklar satıldıktan sonra Türk mallarının ithalatını durduracaklarını açıkladı
Türk burgerini Yunan burgeri yaptılar
Fast food zinciri Herfy’in Türk burgeri isimli eserini ‘Yunan burgeri’ olarak değiştirmesi de basına yansıyan haberlerdendi.
Şirketin, eserin satışını teşvik için fiyatını da düşürdüğü belirtiliyordu.
“Serbest ticarete ve memleketler arası mutabakatlara bağlıyız”
Tüm bu boykot davetlerine rağmen 12 Ekim’de Suudi hükümetinin basın odasından yapılan açıklamada Riyad idaresinin hür ticarete ve milletlerarası mutabakatlara bağlı olduğu vurgulandı.
Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı ne kadar?
Suudi Arabistan, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 16. pazar pozisyonunda.
TÜİK datalarına nazaran 2019 yılının Ocak-Ağustos devrinde 2,3 milyar dolar olan Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı, 2020 yılının birebir devrinde 1,9 milyar dolara gerilemiş durumda.
Ancak bu düşüşte boykot uygulamasının değil; global Kovid salgınının ticarette yarattığı problemlerin büyük rol oynadığı belirtiliyor.
Boykot Kuzey Afrika ülkelerine de yayılıyor: Fas, Cezayir, Tunus….
Suudi Arabistan’ın gayriresmi boykotunu aşmaya çalışan Türk ihracatçıları, Kuzey Afrika ülkelerine ihracatta da dert yaşamaya başladıklarını söylüyor.
Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği Lideri Haydi Karasu,
Fas’ın Türk mallarına uyguladığı gümrük vergilerini beş yıllık bir müddet için %90’a varan oranda artırdığı da belirtiliyor.
“Ortada resmi evrak yok fakat…”
Kuzey Afrika’ya gönderilen hazır giysi ve konfeksiyon eserlerinin ülke girişlerinde son haftalarda külfetler gözlendiğini belirten TOBB Konfeksiyon ve Hazır Giysi Meclisi Lideri Erdem Fayat, “Kuzey Afrika ülkelerinde yeni başlayan bir tarife dışı süreç kelam konusu. Ortada resmi bir evrak yok. Ancak üyelerimizden, Laleli’den, Osmanbey’den o bölgelere mal yollayan üyelerimizden kimi serzenişler duyuyoruz” dedi ve ekledi:
“Resmi olarak engelleyemeyince ağırlaştırma, yavaşlatma uyguluyorlar”
Bölge ülkelerine yapılan ihracatta kahır yaşadıklarını ve malların gümrükte bekletilme müddetlerinde önemli yükselişler olduğunu belirten Laleli Endüstrici ve İş insanları Derneği (LASİAD) Lideri Giyasettin Eyyüpkoca da, bölgedeki siyasi gelişmelerin ticareti de etkilediğine işaret etti.
Eyyüpkoca, “Maalesef şu an Orta Doğu’da çok karışık bir durum kelam konusu. Siyasi manada herkesin bir safı, duruşu var. Bilhassa Suudi Arabistan, BAE bir taraf oldu, biz bir taraf olduk. Orta Doğu’daki ülkelerin bir kısmı onlardan yana tutum koydu, bir kısmı bizden yana hal koydu” dedi ve ekledi:
Geçtiğimiz günlerde bir görüntü paylaşan Hatay Büyükşehir Belediye Lideri Lütfü Savaş, Suudi ambargosunun kentteki iş insanlarını mağdur ettiğini söylemişti
Gazeteci Cüneyt Özdemir de YouTube yayınında Türk yetkililerin ismi konulmamış ambargo karşısında bir an evvel harekete geçmeleri gerektiğini söylemişti
Konuyu sık sık gündeme taşıyan muhalefet partileri de hükümetin endüstrici ve ihcaratçıları koruyacak adımlar atmasını istiyor.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4
