Cumhurbaşkanı Erdoğan, toplumsal medya platformları ve internet sitelerinin yasaklanabileceğini yahut denetim altına alınabileceğini söyleyince geçmiş yasaklar gündeme geldi. Türkiye'de son yıllarda çok sayıda internet sitesi çeşitli münasebetlerle erişeme engellenmişti.
Gelin birlikte hatırlayalım…
Kızı Esra Albayrak'a Twitter'da hakaret edildiğini söyleyen Erdoğan, “Niçin Youtube, niye Twitter, niye Netflix, niye şu bu üzere toplumsal medyalara karşı olduğumuzun ne demek olduğunu anlıyor musunuz?” diye sordu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan “Bu cins toplumsal medya mecralarının büsbütün kaldırılmasını, denetim edilmesini istiyoruz” sözlerini kullandı.
Bu açıklamayla birlikte internet yasakları Türkiye gündemine tekrar girdi.
Türkiye'de daha evvel de pek çok internet sitesi ve toplumsal medya platformu çeşitli periyotlarda yasaklanmıştı.
İfade Özgürlüğü Derneği'nin Mayıs 2020 bilgilerine nazaran 415 bin alan ismi, 140 bin link, 42 bin tweet, 12 bin 450 YouTube sayfası, 7 bin 200 Twitter hesabı, 6 bin 500 Facebook hesabı engellenmiş durumda.
BBC Türkçe'den Onur Erem, yasaklar ortasında öne çıkanları derledi…
YouTube
Google'ın sahip olduğu görüntü sitesi YouTube, Türkiye'de en çok engellenen büyük platformlar ortasında yer alıyor.
Site birinci olarak 2007'de Yunan bir kullanıcının Mustafa Kemal Atatürk'e hakaret içeren bir görüntü yüklemesi sonrası yasaklandı.
YouTube'un görüntüyü kaldırmasının akabinde site erişime açıldı.
Site sonraki yıl da tıpkı münasebetle yasaklandı.
Konuyla ilgili bir açıklama yapan devrin Ankara Cumhuriyet Savcılığı Basın Savcısı Nadi Türkaslan, bu sitedeki imgelerin yalnızca Türkiye veritabanının kaldırıldığını, dünya üzerindeki veritabanının kaldırılmaması halinde sitenin açılmayacaklarını söyledi.
Bu kararın akabinde YouTube'un yasaklı olduğu periyotta, devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, CHP'lilerin çarşaflı bayanlara makus muamele ettiğine dair görüntülerin YouTube'da bulunduğu söylemesi üzerine bir gazeteci “YouTube'a girilmiyor” dedi.
Erdoğan ise “Ben giriyorum, siz de girin” diye cevap verdi.
Bu süreçte pek çok kişi DNS ayarlarını değiştirerek YouTube'a erişiyordu. Bunun engellenmesinin akabinde kullanıcılar VPN programları yahut aracı siteler kullanarak YouTube'a erişmeye devam etti.
Atatürk'e hakaret ettiği için Türkiye'de kabahat teşkil eden görüntülerin kaldırılmasıyla birlikte, Mayıs 2008'de yasaklanan YouTube Ekim 2010'da açıldı.
Davutoğlu'nun sızan konuşması
Bundan 3 gün sonra, Deniz Baykal'ın gizlice çekilmiş manzaralarının yayınlanmasıyla birlikte site tekrar yasaklandı. İmajların kaldırılmasıyla birlikte site açıldı.
2014'te devrin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun ofisinde geçtiği belirtilen ve Suriye'ye dair çatışma senaryolarının konuşulduğu bir görüşmenin sitede yayınlanmasıyla birlikte YouTube tekrar yasaklandı.
27 Mart'ta yasaklanan site, 4 Nisan'da mahkeme kararıyla açıldı, savcılığın itirazı üzerine mahkeme kararıyla tekrar kapatıldı. Site ses kaydının kaldırılmasının akabinde 3 Haziran'da tekrar açıldı.
2014 sonrasında da Türkiye'de büyük toplumsal olayların yaşandığı periyotlarda YouTube'a erişim periyot dönem yavaşlatıldı, Nisan 2015'te savcı Mehmet Selim Kiraz'ın öldürülmesinde olduğu üzere kimi olaylarda kısa müddetliğine yasaklandı.
Wikipedia – Vikipedi
En büyük dijital ansiklopedi olan Wikipedia ve Türkçe versiyonu Vikipedi 2014 yılından itibaren çeşitli sansürlere maruz kaldı.
Sansürler başlangıçta “kadın üreme organları”, “vajina” ve “testis torbası” üzere hususlara uygulandı.
Bu sansürler uygulanırken ortada rastgele bir mahkeme kararı da bulunmuyordu.
Söz konusu başlıklar kimi devirlerde kimi servis sağlayıcılarından görülürken, başkalarından erişim mümkün olmuyordu.
Sayfaların sansürlendiği internet sağlayıcıları ortasında yer alan TTnet, kendilerinin rastgele bir sansür uygulamadığını, bu istikamette bir mahkeme kararı olmadığını, sitenin bozulmuş olabileceğini söyledi.
Wikimedia Vakfı İrtibat Şefi Katherine Maher ise, kendilerine ulaşan bir mahkeme kararı olmadığı için neden ve nasıl sansürlendiklerini bilemediklerini açıkladı.
2015'te AKP'nin TBMM'de çoğunluğu birinci sefer kaybettiği 7 Haziran seçimleri öncesinde de “2015 Türkiye genel seçim anketleri” sayfası erişime kapatıldı.
Wikipedia'nın karşılaştığı en kapsamlı sansür ise 29 Nisan 2017'de başladı.
Sansürün münasebeti, ansiklopedinin İngilizce sayfalarında yer alan “Suriye iç savaşında dış müdahaleler”, “Kuzey Suriye'nin Türkiye tarafından işgali” ve “Devlet takviyeli terörizm” hususlarıydı.
Yasağın münasebeti olarak “Türkiye'nin terör örgütleriyle işbirliği yaptığının anlatılması, tüm teşebbüslere karşın bunun düzeltilmemesi” gösterildi.
Söz konusu unsurlar içinden sırf “Devlet takviyeli terörizm” sayfasının Türkçesi bulunuyor ve o sayfada da Türkiye'ye dair rastgele bir içerik bulunmuyor.
Sansürün üzerine Wikipedia türel yollara başvururken, kullanıcıların engelli linklerin başına 0 ekleyerek ansiklopediye ulaşabilmesi üzere değişik yollar de uygulamaya geçirildi. Wikipedia'nın hukuk uğraşı sonunda AYM'ye kadar götürdüğü itirazı Aralık 2019'da görüşüldü ve AYM sitenin açılmasına karar verdi.
Gerekçeli kararın Ocak 2020'de Resmi Gazete'de yayınlanmasıyla birlikte site tekrar erişime açıldı.
Mart 2014'te Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan'a ilişkin olduğu tez edilen ses kayıtlarının yayınlanmasıyla birlikte YouTube'un yanı sıra yasaklanan bir öbür site de Twitter oldu.
Yasak, devrin Başbakanı Erdoğan'ın “Twitter mivitır hepsinin kökünü kazıyacağız. Memleketler arası topluluk şunu der, hiç beni ilgilendirmiyor” kelamından bir gün sonra başladı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, yasağı delip Twitter'a girerek bu yasağın kabul edilemez olduğunu yazdı.
Görüntülerin kaldırılması sonucu site açıldı.
Twitter'a dair erişim manileri, artık sitenin büsbütün yasaklanması halinde değil, sakıncalı görülen tweetlere yahut hesaplara Türkiye'den erişimin engellenmesi biçiminde gerçekleşiyor.
Mahkemeler bugüne kadar binlerce tweete yahut hesaba erişimin engellenmesi istikametinde karar verdi.
Twitter ve Facebook, ülkelerden kendilerine ulaşan dataları de internet sitelerinde paylaşıyor.
Mevcut bilgiler 2019'un birinci yarısına kadar geldiği için aşağıdaki grafikte 2018 sonuna kadar yaşanan artışı görebilirsiniz.
Gazeteler ve ajanslar
Türkiye'de çok sayıda ajans, gazete ve haber sitesi de erişime engellendi.
Bunların büyük bir kısmını Kürt basınından yahut sol basından siteler oluşturuyor. Fethullah Gülen yapılanmasıyla alakalı haber siteleri de yasaklanan siteler ortasında yer alıyor.
Engellenen siteler ortasında Dicle Haber Ajansı, Azadiya Welat, Özgür Gündem, ANF, sendika.org ve siyasihaber.org da yer alıyor.
Bu kurumların kimileri kanun kararında kararnamelerle de kapatılmıştı.
Sendika.org'un kaç defa engellendiğini değişen alan isminden da anlamak mümkün. Site şu an sendika63.org alan ismini kullanıyor. Bu da sitenin 62 kez engellendiğini gösteriyor.
Sendika64.org adresine gitmeyi deneyen kullanıcılar ise “daha değil. bir evvelki sayıyı deneyin :)” ihtarıyla karşılaşıyor.
ekşi sözlük
Alexa datalarına nazaran Türkiye'nin en çok ziyaret edilen 14. sitesi olan ekşi kelamlık de periyot devir yasaklandı.
2006 yılında sitedeki “esrar” başlığı altına girilen yazılar nedeniyle İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün uyuşturucuyu özendirme gerekçesiyle yaptığı müracaat sonucu İstanbul 3. Sulh Ceza Mahkemesi siteyi engelledi.
Söz konusu yazıların kaldırılmasının akabinde site tekrar erişime açıldı.
Bir yıl sonra Adnan Oktar, sitede hakkında yazılanlar nedeniyle Eyüp 3. Asliye Mahkemesi'nden çıkarttığı kararla siteyi engelletti. Oktar hakkında küfür ve hakaret içeren yazıların silinmesi sonrası site erişime açıldı.
2008'de de site üç saatliğine yasaklandı.
23 Aralık 2016'da ise site, IŞİD'in öldürdüğü Türk askerlerinin imgesi nedeniyle birkaç saatliğine yasaklandı.
O tarihten bu yana sitenin geneli erişime kapanmadı.
Fakat mahkeme kararlarıyla sitedeki belirli başlıklardaki içeriklerin tamamı silinebiliyor. Silindikten sonra yazılan yazılar da yeni bir mahkeme kararıyla tekrar silinebiliyor.
Diğer siteler
WordPress, blogger, blogspot, myspace üzere blog siteleri de Türkiye'de devir dönem yasaklandı.
Her platformun yasaklanma münasebeti birbirinden farklıydı. Örneğin blogspot'un yasaklanmasının nedeni, Muhteşem Lig maçlarının kaçak bir formda yayınlanmasıydı.
WordPress ise Adnan Oktar'ın müracaatıyla yasaklanmıştı.
Yasaklanan siteler ortasında çok sayıda yasadışı bahis ve porno sitesi de var.
Öte yandan 2010 yılında yapılan bir yasal değişiklikle “hatalı yahut yanlış” Kuran meali yayınlayan siteleri yasaklamak için de Diyanet İşleri Başkanlığı'na mahkemelere başvurma yetkisi verildi. Bu yetkinin kaç sefer kullanıldığına dair bir data bulunmuyor.
2016'da da periyodun Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak'a ilişkin olduğu belirtilen e-postaların yayınlanması üzerine, bu evrakların tutulduğu Dropbox, Google Drive, OneDrive ve GitHub üzere siteler engellendi. Bu sitelerin yazılım ve iş dünyasında sıklıkla kullanılması nedeniyle bu hizmetleri kullananlar, siteler iki gün sonra tekrar açılana kadar büyük zorluk yaşadı.
Ateizm Derneği'nin sitesi de Mart 2015'te “halkın aşikâr bölümünün inandığı kıymetlerin alenen aşağılandığı” gerekçesiyle yasaklandı.
Yasakların etrafından nasıl dolaşılıyor?
Türkiye'de bugüne kadar çok sayıda site yasaklansa da, ortalarında Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan üzere siyasetçilerin de yer aldığı kimi kullanıcılar yasaklı sitelere girmeye devam edebiliyor.
Bunun için izlenen yollar ortasında VPN kullanmak ve içinde VPN özelliği olan tarayıcı kullanmak da bulunuyor.
Bazı VPN şirketleri paralı hizmet verirken kimileri cep telefonları uygulamaları yahut tarayıcılar aracılığıyla fiyatsız hizmet de verebiliyor.
